Tuż nad ziemią. Świat widziany oczami entomologa., (wystawa: 2010-09-01 – czerwiec 2011)
„Na czele wszystkich gałęzi wiedzy ludzkiej […] stoją bez zaprzeczenia nauki przyrodnicze” – te słowa pochodzące z przedmowy do Atlasu Historyi Naturalnej Antoniego Wagi z 1860 roku uświadamiają nam, jak istotne jest poznanie otaczającej nas przyrody środowiska, w którym żyjemy. Tematem prezentowanej wystawy jest niewielki wycinek nauk przyrodniczych – entomologia, zajmująca się badaniem owadów.
Ekspozycja przedstawia zaledwie ułamek archiwaliów, dotyczących nauk przyrodniczych, a przechowywanych w Archiwum Nauki PAN i PAU oraz Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie. Geneza zbiorów obu tych instytucji sięga XIX wieku, łącząc się z dziejami Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności.
Spośród twórców spuścizn z zasobu Archiwum Nauki, z których pochodzą prezentowane materiały, wymienić można m. in.: Antoniego Wagę; (1799-1890), przyrodnika, pisarza i pedagoga, Oktawiusza Radoszkowskiego (1820-1895) – entomologa, generała artylerii, oraz Stanisława Klemensiewicza (1854-1920) – entomologa, pedagoga i muzyka.
W Polsce jednym z pierwszych entomologów był Karol Perthées (1739-1815), kartograf w służbie Stanisława Augusta Poniatowskiego. W swojej kolekcji zgromadził on ok. 2700 gatunków z ważniejszych rzędów owadów, występujących w północnej częścii Europy środkowej. Pozostawił rękopiśmienne opisy zebranych owadów ze szkicami.
W entomologii istnieje kilka metod pozyskiwania materiału badawczego. W zależności od gatunku entomolog musi owady odłowić siatką (motyle, ważki, muchówki i inne latające), zgarnąć z roślin runa specjalnym czerpakiem, strzasnąć z wyższych roślin na płachty lub parasole entomologiczne, wybrać z gleby przesianej sitem lub złapać do ziemnych czy szklanych pułapek (w przypadku owadów poruszających się po powierzchni gleby). Metody te pozostają od lat niezmienne, co najwyżej udoskonala się stosowane narzędzia.
Jak wygląda świat widziany oczami entomologa? Na pewno zachwyca różnorodnością kształtów i bogactwem barw. Owady bowiem to największa grupa w świecie zwierząt. Ilość znanych gatunków szacuje się na około 1 milion, z czego w Polsce żyje około 32 tys. Zdolności adaptacyjne spowodowały, że owady opanowały wszystkie środowiska lądowe, przystosowując się również wtórnie do środowiska wodnego. Podziwiać można ich wysoki stopień organizacji oraz wytworzone formy życia społecznego (np. termitów, mrówek, pszczół).
